Trong năm 2013, nền kinh tế có những chuyển biến tích cực nhưng vẫn còn nhiều khó khăn. Hoạt động sản xuất kinh doanh của nhiều doanh nghiệp tiếp tục chịu ảnh hưởng của tình hình khó khăn chung, phục hồi chậm. Trong bối cảnh đó, thị trường chứng khoán (TTCK) có những khởi sắc nhất định cho thấy niềm tin của nhà đầu tư vào thị trường và nền kinh tế. Bên cạnh việc đưa ra nhiều giải pháp, chính sách hỗ trợ TTCK, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) tiếp tục hoàn thiện các quy định pháp luật về xử lý vi phạm, triển khai nhiều đoàn thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm, đạt được kết quả như sau:
Tăng cường và bổ sung chế tài xử lý vi phạm về chứng khoán và TTCK
UBCKNN đã xây dựng và trình Chính phủ ban hành Nghị định số 108/2013/NĐ-CP (Nghị định số 108/CP) ngày 23/9/2013 quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực chứng khoán và TTCK, thay thế Nghị định số 85/2010/NĐ-CP. Mục đích của việc ban hành Nghị định này là nhằm điều chỉnh các quy định xử phạt hành chính trong lĩnh vực chứng khoán và TTCK sao cho phù hợp với những nguyên tắc xử lý vi phạm tại Luật Xử lý vi phạm hành chính, bổ sung các hành vi vi phạm mới để đảm bảo tính thực thi của các văn bản pháp lý mới như: Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chứng khoán, Nghị định số 58/2012/NĐ-CP ngày 20/7/2012 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Chứng khoán và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chứng khoán, Nghị định số 90/2011/NĐ-CP ngày 14/10/2011 của Chính phủ về phát hành trái phiếu doanh nghiệp..., đồng thời nâng mức xử phạt đối với một số hành vi vi phạm có tính chất nghiêm trọng cần răn đe.
Nghị định số 108/CP đã nâng mức phạt tiền tối đa trong lĩnh vực chứng khoán đối với tổ chức vi phạm là 02 tỷ đồng và đối với cá nhân là 01 tỷ đồng. Nghị định đã nâng mức phạt tiền đối với một số hành vi vi phạm có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền, lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư, ảnh hưởng đến tính công bằng, minh bạch và hoạt động ổn định của TTCK như: không đăng ký chào mua công khai theo quy định pháp luật; hoạt động kinh doanh chứng khoán, cung cấp dịch vụ chứng khoán khi chưa được UBCKNN cấp giấy phép hoặc chấp thuận; không xây dựng hệ thống quản lý tách bạch tiền của khách hàng; giao dịch nội gián; gian lận hoặc tạo dựng, công bố thông tin (CBTT) sai sự thật nhằm lôi kéo, xúi giục việc mua, bán chứng khoán; thao túng TTCK; tổ chức TTCK trái pháp luật…
Nghị định số 108/CP bổ sung thêm hành vi vi phạm trong các lĩnh vực hoạt động của TTCK với mức phạt tương ứng với tính chất và mức độ vi phạm của từng hành vi như: bổ sung quy định xử phạt đối với các hành vi vi phạm về hoạt động chào bán cổ phiếu riêng lẻ của công ty đại chúng (CtyĐC), phát hành trái phiếu riêng lẻ trong nước; quy định hình thức xử phạt đối với các hành vi vi phạm về phát hành trái phiếu ra thị trường quốc tế, chào bán chứng khoán tại nước ngoài; quy định cụ thể các hành vi vi phạm về quản trị CtyĐC, đồng thời nâng mức phạt đối với các hành vi vi phạm về quản trị công ty; quy định xử phạt hành vi vi phạm các quy định về niêm yết chứng khoán tại Sở Giao dịch Chứng khoán (SGDCK) nước ngoài; bổ sung các hành vi vi phạm quy định liên quan đến giao dịch chứng khoán...
Để bảo đảm quyền lợi của nhà đầu tư, Nghị định 108/CP đã quy định xử phạt đối với hành vi không đưa chứng khoán đã chào bán ra công chúng vào giao dịch trên thị trường có tổ chức trong thời hạn 01 năm kể từ ngày kết thúc đợt chào bán, trừ trường hợp không đủ điều kiện để lên niêm yết hoặc đăng ký giao dịch theo quy định pháp luật. Theo đó, tổ chức vi phạm bị phạt tiền từ 100 - 150 triệu đồng và bị áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả. Cụ thể là phải thu hồi chứng khoán đã chào bán, hoàn trả cho nhà đầu tư tiền mua chứng khoán hoặc tiền đặt cọc (nếu có) cộng thêm tiền lãi tính theo lãi suất tiền gửi không kỳ hạn của ngân hàng mà tổ chức vi phạm đã mở tài khoản thu tiền mua chứng khoán hoặc tiền đặt cọc tại thời điểm quyết định áp dụng biện pháp này có hiệu lực thi hành và trong thời hạn 15 ngày kể từ ngày nhận được yêu cầu của nhà đầu tư. Thời hạn nhà đầu tư gửi yêu cầu là 60 ngày kể từ ngày quyết định về việc áp dụng biện pháp này có hiệu lực thi hành.
Ngoài ra, để tạo thuận lợi cho việc thực thi các quy định về xử lý hình sự đối với các vi phạm trong lĩnh vực chứng khoán, thuế, tài chính - kế toán, Bộ Tài chính đã phối hợp với các Bộ, ngành liên quan xây dựng và ban hành Thông tư liên tịch số 10/2013/ TTLT-BTP-BCA-TANDTC-VKSNDTC-BTC (Thông tư liên tịch số 10/TTLT) ngày 26/6/2013 hướng dẫn áp dụng một số điều của Bộ luật Hình sự về các tội phạm trong lĩnh vực thuế, tài chính - kế toán và chứng khoán. Thông tư liên tịch số 10/TTLT đã làm rõ 03 hành vi tội phạm liên quan đến chứng khoán quy định tại các Điều 181a, 181b, 181c Bộ luật Hình sự, xác định chủ thể tội phạm, các tình tiết là yếu tố định tội hoặc định khung hình phạt. Ngoài việc xác định hậu quả là thiệt hại về vật chất, Thông tư liên tịch số 10/TTLT cũng quy định hành vi phạm tội còn có thể gây ra các hậu quả phi vật chất như: gây ảnh hưởng đến việc thực hiện chính sách, pháp luật của Nhà nước về TTCK; làm mất niềm tin của nhà đầu tư vào TTCK; làm ảnh hưởng đến sự công bằng, tính minh bạch, công khai và an toàn của TTCK.
Về thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm về chứng khoán
UBCKNN đã tổ chức hơn 60 đoàn thanh tra, kiểm tra, phát hiện và xử phạt hơn 100 trường hợp vi phạm với tổng số tiền phạt hơn 7,7 tỷ đồng. Vi phạm của công ty chứng khoán (CtyCK) chủ yếu bao gồm: chậm CBTT báo cáo tài chính (BCTC) năm đã kiểm toán, BCTC quý, báo cáo thường niên; cho khách hàng đặt lệnh khi không có đủ tiền trong tài khoản; vi phạm quy định về lưu giữ chứng từ... Vi phạm của công ty quản lý quỹ (CtyQLQ) bao gồm: vi phạm không CBTT, không báo cáo theo quy định; vi phạm cho vay đối với người có liên quan; vi phạm về tổ chức lưu trữ tài liệu không đúng quy định; vi phạm không ban hành đầy đủ quy trình nghiệp vụ... Các hành vi bị cấm bị xử phạt bao gồm giao dịch tạo cung cầu giả, thao túng giá cổ phiếu niêm yết. Về vi phạm giao dịch của cổ đông nội bộ, cổ đông lớn, người liên quan, các vi phạm chính gồm: không báo cáo, không CBTT trước khi giao dịch, không báo cáo thay đổi sở hữu của cổ đông lớn, chậm báo cáo kết quả giao dịch hoặc lý do không thực hiện giao dịch... Đối với CtyĐC, tổ chức niêm yết, tổ chức phát hành, các vi phạm bị xử phạt bao gồm vi phạm nghĩa vụ báo cáo, CBTT, chậm đăng ký đại chúng, vi phạm quy định về quản trị CtyĐC, vi phạm quy định về phát hành thêm cổ phiếu, vi phạm quy định về mua/bán cổ phiếu quỹ.
Qua giải trình của các đối tượng vi phạm cho thấy, nguyên nhân dẫn tới vi phạm tương đối đa dạng, bao gồm cả nguyên nhân chủ quan và khách quan. Đối với CtyĐC, một số công ty chưa nắm kỹ quy định về CBTT nên chỉ CBTT trên website công ty nhưng không báo cáo SGDCK hoặc UBCKNN. Một số công ty do khó khăn, hoạt động cầm chừng hoặc ngừng hoạt động nên không thực hiện hoặc chậm trễ trong thực hiện nghĩa vụ về báo cáo và CBTT. Đối với CtyCK, một số công ty gặp khó khăn trong hoạt động, thu hẹp nhân sự nên không đảm bảo tuân thủ đầy đủ nghĩa vụ báo cáo, CBTT theo quy định. Đối với CtyQLQ, một số công ty chưa chú trọng kiểm soát nội bộ, đảm bảo tuân thủ dẫn tới vi phạm, có công ty do tranh chấp nội bộ làm ảnh hưởng tới hoạt động và việc thực hiện nghĩa vụ theo quy định pháp luật. Về vi phạm của cổ đông lớn, cổ đông nội bộ và người có liên quan, vi phạm của nhiều đối tượng là lần đầu, trong đó số lượng vi phạm của đối tượng là người có liên quan chiếm phần lớn. Điều này cho thấy, hiểu biết về pháp luật trong lĩnh vực chứng khoán và TTCK của các đối tượng này còn hạn chế. Tuy nhiên, cũng có một số trường hợp cổ đông nội bộ (Thành viên Hội đồng quản trị - HĐQT, Giám đốc) có ý thức tự giác tuân thủ pháp luật chưa cao, đi công tác nhưng không ủy quyền cho cán bộ ký gửi báo cáo. Về yếu tố khách quan, do khó khăn chung của nền kinh tế, tình hình tài chính của nhiều công ty gặp khó khăn dẫn đến việc phải cắt giảm nhân sự, nhân sự chủ chốt biến động mạnh dẫn tới việc chậm chễ trong hoàn thành, ký gửi báo cáo, thực hiện nghĩa vụ CBTT.
Về giải quyết đơn thư khiếu tố, phản ánh, kiến nghị
Trong năm 2013, các đơn thư gửi đến UBCKNN chủ yếu phản ánh vi phạm, tranh chấp liên quan đến CtyCK và CtyĐC, cụ thể là vi phạm về quản trị, về báo cáo, CBTT, về tổ chức Đại hội đồng cổ đông của CtyĐC, tổ chức niêm yết; vi phạm trong cung cấp dịch vụ của CtyCK, vi phạm trong hoạt động của CtyQLQ… Một số đơn tố cáo vi phạm có dấu hiệu vi phạm hình sự được chuyển cho cơ quan công an giải quyết theo thẩm quyền.
Đối với các nội dung kiến nghị, phản ánh, thuộc thẩm quyền của cơ quan khác hoặc của Tòa án, Trọng tài, nhà đầu tư được UBCKNN hướng dẫn để bảo vệ quyền lợi của mình theo quy định của pháp luật. Đối với đơn thư tố cáo hành vi vi phạm pháp luật về chứng khoán của tổ chức, cá nhân trên thị trường, UBCKNN tiến hành xem xét, xác minh, làm rõ tính chất, mức độ vi phạm. Trường hợp phát hiện cá nhân, tổ chức vi phạm Luật Chứng khoán, UBCKNN tiến hành xử phạt vi phạm hành chính theo quy định của pháp luật và công bố công khai trên thị trường.
Phương hướng, kế hoạch công tác trong năm 2014
Năm 2014, dự báo nền kinh tế có nhiều chuyển biến tích cực, đúng hướng, tuy nhiên vẫn còn phải đối mặt với không ít khó khăn, nhiều doanh nghiệp đại chúng và niêm yết phá sản, giải thể, hủy niêm yết, ngừng hoạt động. Các CtyCK và CtyQLQ tiếp tục phải tự tái cơ cấu thông qua việc sáp nhập, thay đổi cơ cấu sở hữu, thu hẹp hoặc ngừng hoạt động, giải thể. Theo đó, các vi phạm trên thị trường được dự báo sẽ tiếp tục diễn biến phức tạp, nhất là các vi phạm về CBTT, báo cáo của các đối tượng tham gia thị trường, đòi hỏi cơ quan quản lý phải có biện pháp phòng ngừa, ngăn chặn và xử lý vi phạm. Trong năm 2014, UBCKNN dự kiến phương hướng công tác thanh tra, kiểm tra, giải quyết khiếu tố và xử lý vi phạm như sau:
Về giám sát, thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm trong lĩnh vực chứng khoán: triển khai tốt kế hoạch thanh tra, kiểm tra đối với các tổ chức tham gia thị trường bao gồm CtyCK, CtyQLQ, CtyĐC. UBCKNN tiếp tục tăng cường giám sát việc tuân thủ quy định pháp luật của tổ chức, cá nhân tham gia thị trường. Khi có dấu hiệu vi phạm, UBCKNN sẽ tiến hành thanh tra, kiểm tra các đối tượng tham gia thị trường để phát hiện, ngăn chặn và xử phạt nghiêm các vi phạm của các tổ chức, cá nhân trên TTCK. UBCKNN sẽ nghiên cứu, đánh giá các vi phạm trên thị trường, các phản ánh, kiến nghị của thành viên thị trường về những vướng mắc, khó khăn trong thực thi pháp luật để có biện pháp xử lý phù hợp.
Về công tác tiếp nhận, giải quyết khiếu tố, phản ánh, kiến nghị: tiếp tục nâng cao hiệu quả, chất lượng công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo theo quy định của pháp luật, hướng dẫn đầy đủ cho các nhà đầu tư thực hiện quyền theo quy định pháp luật. Phối hợp chặt chẽ với các cơ quan hữu quan để xử lý vi phạm, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân.
Về xử lý các vụ việc nghiêm trọng, có dấu hiệu hình sự: đẩy mạnh công tác phối hợp, trao đổi thông tin với cơ quan công an trong xử lý các vi phạm mang tính hình sự, đánh giá rủi ro để có biện pháp ngăn chặn, xử lý nghiêm các vi phạm giao dịch thao túng, giao dịch nội gián, vi phạm liên quan đến tài sản của nhà đầu tư tại CtyCK.
Về công tác tuyên truyền, phổ biến kiến thức pháp luật: phối hợp với hai SGDCK đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về chứng khoán và TTCK, đặc biệt là các quy định về hành vi vi phạm và chế tài xử lý vi phạm để nâng cao tính răn đe, phòng ngừa vi phạm, nâng cao ý thức tự giác tuân thủ pháp luật của các tổ chức, cá nhân trên thị trường.